راه ابریشم قرن بیست و یکم
فرزانه میان دربندی
انسان موجودی است اجتماعی و با ایجاد روابط با یکدیگر و تقسیم کار موجب رشد جوامع و اجتماعات انسانی شده است. انسان با تقسیم کار، و با رشد تولیدات اقتصادی، از یک سوی موجب رفاه جامعه شد، و از سوی دیگر مازاد تولید خود را انباشت و مبادله کرد. تهاتر اولین شکل بازرگانی بوده است. بازرگانی (تجارت) با آغاز رفت وآمدهای گروههای انسانی در مسیرهای دریایی و زمینی شروع شد. بازرگانی در دوران پیش از تاریخ، قبل از به وجود آمدن پول بصورت تهاتری آغاز شد و با امدن پول توسعه یافت و بخشی جدایی ناپذیر از فعالیت جامعه انسانی گردید.
بسیاری راه ها، جاده ها و به دنبال آن شهرها و بندرگاه ها با توسعه تجارت به وجود آمدند، و مراکزی شدند برای خرید و فروش کالا و خدمات و در کنار آن، مرکزی برای توسعه فرهنگ و علم در کنار تجارت. با بوجود آمدن شهرها و فشرده شدن جمعیت ها، ارزش های اجتماعی، و هنجارهای موجود در جوامع بشری و همینطور دانش ، باورها، هنرها، آئین ها، قوانین و آداب و رسوم به آرامی شکل مشخص و متولیان معین خود را یافت و بخشی از آن تبدیل به خدماتی شد که برای آن می‌بایستی هزینه‌ای پرداخت می‌شد. بدین ترتیب فرهنگ نیز در کنار کالا، بین جوامع مختلف مبادله شد، افرادی که در آمد و شد از جامعه ای به جامعه دیگر بودند، (بیشتر بازرگانان)، علاوه بر کالاهای تجاری حاملان فرهنگ‌ها، آئین ها و آداب و رسوم جوامع مختلف و پدید آمدن فرهنگهای تازه شدند. مشهور ترین راهی که فرهنگ ها در کنار کالاها در مسیر آن و در بستر آن حرکت کردند و تبادل شدند، جاده ابریشم بود.
کاروان ها در این جاده باستانی که از دیوار چین شروع می شد و تا دریای مدیترانه ادامه داشت، در دورانی چند صد ساله با محوریت ایران در آمد و شد بودند و در این مسیر، به تبادل همه جانبه سیاسی، اقتصادی، فکری، مذهبی و فرهنگی می‌پرداختند. به جرئت می‌توان گفت همه آئین‌های بزرگ جهانی در مسیر جاده ابریشم به وجود آمدند. و در همه این سده‌ها، مهمترین کشور در مسیر این جاده چه در دوران ساسانی و چه در دوران اسلامی ایران بود که در نقطه تلاقی سه قاره قرار داشت. در تاریخ کشورهای مختف از جمله ایران اگر نیک بنگریم، بیشتر، زمانی که ثباتی نسبی پدید آمده، و سرمایه‌ای انباشت شده ، فرهنگ به حرکت درآمده است. در همه کشورها و در همه دوره های تاریخی، فرهنگ و فعالیت فرهنگی نیاز به حمایت مالی و پشتیبانی اقتصادی و سیاسی داشته، و از همین روی منجمان وقتی می‌توانند تقویم بسازند، که پشتیبانان مالی، یا درباها هزینه رصدخانه‌یی را تامین کنند یا زمانی کتاب قانون نوشته می شود، که بیمارستانی ساخته و در اختیار بوعلی سینا قرار داده شود، که بتواند علم پزشکی را با جهش روبرو کند. شاعران و نقاشان و مجسمه سازان را نیز اگر خواستید بیابید، پیرامون دربارهای شاهان دنبالشان بگردید. موقوفه‌ها و خیریه‌ها نیز، همواره تامین کننده هزینه های فرهنگی در جوامع قدیم بوده‌اند و در جوامع جدید نیز نقش بنیادها، و مراکز بزرگ اقتصادی را در سرمایه گذاریهای فرهنگی نمی توان نادیده گرفت.
مجموعه بازار بزرگ ایران، ایران مال، که به مدد یک بازرگان توانا و نوآور و خوش ذوق و با اهداف اقتصادی به وجود آمده، از همان ابتدای طراحی نگاهی به توسعه فرهنگ و هنر این مرز و بوم داشته، چه در ساخت مجموعه، و معماری که نمونه بارز آن تیمچه ، و مسجد زیبا‌ی آن است که ایرانی‌ترین و اسلامی‌ترین و فرهنگی ترین بخشهای معماری ایران مال هستند. و نیز کتابخانه که نقش محوری در فعالیتهای فرهنگی مال و در کنار نمایشگاهها، سینماها، و تالارهای اجرای نمایش دارد.
کتابخانه مجموعه ایرانمال که به حق زیباترین کتابخانه موجود کشور است، نام جندی‌شاپور برخود گرفته، تا یادآور کتابخانه‌ی اولین دانشگاه بزرگ جهان باستان باشد، دانشگاهی که در دوران اوج خود، محل دانش‌اندوزی، دانش جویان و دانش پژوهان سه قاره بود، و از یونان و روم، از مصر و از آناطولی و هند و چین برای تحصیل به این دانشگاه می‌آمدند. کتابخانه ایرانمال، خویشکاری ویژه‌اش، علاوه بر نقشی که به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی برعهده دارد، شناساندن نام قدیمیترین دانشگاه ایران و جهان به مردم و بازدیدکنندگان است.
تلاش می کنیم، در اولین شماره، و نیز شماره های بعدی «نامگ»، با معرفی بخشها و خدمات این کتابخانه، که اخیرا کتابخانه ۷۰ ساله کمیسیون ملی یونسکوی ایران را نیز در دل خود جای داد، شما را با این بخش فرهنگی بازار بزرگ ایران (ایرانمال) آشنا کنیم.